Աստված

Միաստվածություն

Միաստվածություն (հուն.՝ monotheism) — մեկ աստծո գոյության նկատմամաբ հավատքն է կամ մեկ աստծո գոյության ընդունումը: Միաստվածային կրոնները հակադրվում են բազմաստվածային կրոններին, որոնք ընդունում են տարբեր աստվածների գոյությունը: Առաջին միաստվածային կրոնները հուդայականությունը, քրիստոնեությունը և իսլամն են: Միաստվածությունն ունի նաև իր տարատեսակները: Այսպես, քրիստոնեությունը դասվում է «ոչ...

Աստվածաշունչ

Աստվածաշունչ (հուն.՝ biblia — գրքեր) – քրիստոնեական կամ հրեական կրոնների սուրբ գիրքը, որի առանձին հատվածներ սկսել են գրվել ք.ա. 13-րդ դարից մինչև ք.հ 2-րդ դար: Քրիստոնեական աստվածաշունչը բաղկացած է երկու մեծ մասից՝ հին և նոր կտակարաններ: Հին կտակարանը բաղկացած է 39, իսկ նոր կտակարանը՝ 27 գրքերից: Հին կտակարանը պատմում է աշխարհի արարչության պատմությունը, հրեաների հետ աստծո ուխտը, խոստացված երկիր տանելու պատմությունը, հրեական պետության ստեղծումն ու անկումը, ինչպես նաև մարգարեությունները հրեական պետության վերականգնման շուրջ: Նոր կտակարանը պատմում  է Հիսուս Քրիստոսի ծնունդը, քարոզչությունը, առաքյալների ընտրությունը, նրանց գործունեությունը, Պողոս առաքյալի ու ընդհանրական թղթերը և հայտնությունը: Չկա մեկ միասնական Աստվածաշունչ, քանի որ տարբեր ուղղություններում աստվածաշնչյան կանոնի մեջ մտնող գրքերի քանակը տարբեր է: Օրինակ, եթովպիական եկեղեցու կանոնը ներառում է 81 գրքեր: Հրեական աստվածաշունչը կամ թանախը պարունակում է 24 գրքեր, որոնք իրենց հերթին խմբավորվում են երեք մեծ խմբերի մեջ: Իբրև հնագույն գրավոր հուշարձայն այն պարունակում է ծիսական ու իրավաբանական օրենքներ, ժամանակագրություններ, առասպելներ, լեգենդներ, առակներ, ավանդույթներ, ժողովրդական երգեր, սովորույթներ, քնարերգություն և այլն: Աստվածաշնչի ուսումնասիրության համար նոր հորիզոններ բացվեցին Մեռյալ ծովի ափին հայտնաբերված Կումրանյան ձեռագրերի հայտնաբերումից հետո, որոնց ուսումնասիրությունը շարունակվում է մինչև օրս:

Աստվածաբանություն

Աստվածաբանություն (հուն.՝ theos – աստված, logos – ուսմունք, ուսմունք աստծո մասին) – աստծո, նրա հատկությունների, որակների, հատկանիշների մասին ուսմունքի համակարգված շարադրանքը, հիմնավորումը և պաշտպանությունը, այս կամ այն կրոնի սահմանված դավանանքի, կրոնական բարոյականության, հավատացյալների և հոգևորականության կյանքի կանոնների ու նորմերի ամբողջությունը: Քրիստոնեական աստվածաբանության հիմքերը դրվել են դեռևս առաջին դարերում, քանի որ, գնոստիկների ու այլ հոսանքների ազդեցությամբ, խնդիր առաջացավ հիմնավորել քրիստոնեական ճշմարտություններն ու հավտքի դրույթները: Նշանավոր աստվածաբաններից էին Որոգինեսը, Տերտուլիանոսը, Բարսեղ Մեծը, Հովհան Ոսկեբերանը, Գրիգոր Նյուսացին, Գրիգոր Նազիազանցին, Օգոստինոսը և այլոք: Միջնադարում կաթոլիկ եկեղեցին իր աստվածաբանության մեջ սկսեց լայնորեն կիրառել փիլիսոփայական մոտեցումները ու փիլիսոփայությունը հռչակվեց «աստվածաբանության աղախին»: Յուրաքանչյուր կրոն ունի իր աստվածաբանական համակարգը: Աստվածաբանական համակարգը իր մեջ ներառում է տարբեր գիտական դիսցիպլիններ, որոնց շարքին են դասվում էկզեգետիկան, հերմենևտիկան, եկեղեցաբանությունը, եկեղեցական հնագիտությունը, հայրաբանությունը, եկեղեցու պատմությունը և այլն:

Բազմաստվածություն

Բազմաստվածություն (հուն.՝ poly –շատ, theos — աստված) – պաշտամունքը կամ հավատքն է մեկից ավելի աստվածների կամ աստվածությունների նկատմամբ, որոնք սովարաբար միավորված են մեկ պանթեոնի կամ դիցաբանական համակարգի մեջ: Պոլիթեիզմ տերմինը առաջին անգամ շրջանառության մեջ է դրել Փիլոն Ալեքսանդրացին: Բազմաստվածային համակարգում բոլոր աստվածները հավասարապես չեն պաշտվում: Բազմաստվածային համակարգում մեկ աստծուն առանձնակի պաշտամունք մատուցող համակարգերը կոչվում են հենոթեիստական, իսկ առանձին աստվածների առանձին ժամանակներում պաշտամունք մատուցողները՝ կատենոթեիստներ: Ամենահայտնի բազմաստվածային համակարը հունական դիցաբանությունն է, որն իր զարգացման ուշ փուլում դառնում է եռաստվածային դիցարան՝ Զևսի, Պոսեյդոնի ու Հադեսի գլխավորությամբ: Հայաստանում ևս քրիստոնեության ընդունումից առաջ գործել է բազմաստվածային դիցաբանական համակարգ: