Հետ գնալ

Դիցաբանություն

Դիցաբանություն (հուն.՝ mythos – միֆ, ավանդություն, ասք)  ժողովրդի կողմից ստեղծված միֆերի, առասպելների, ասքերի համակարգ, որոնցում անձնավորված, անգիտակցական գեղարվեստական ձևով արտացոլված են բնության և հասարակական կյանքի երևույթները:

Դիցաբանությունը ձևավորվել է մարդկային պատմության այն փուլում, երբ դեռևս իրարից բաժանված չէին գիտելիքը, հավատքն ու երևակայությունը, նույնացվել են իրականն ու իդեալականը: Չունենալով գիտելիք և չկարողանալով բացատրել բնության շատ երևույթներ՝ նախամարդը մարդկային ու տոհմային հատկանիշներով փորձել է բացատրել շրջապատող աշխարհը՝ ստեղծելով զանազան էակների, ոգիներ, աստվածներ, հերոսների, դյուցազունների համակարգ:

Այսպես, հայկական դիցաբանական պատկերացումներով Անահիտը մարմնավորել է մայրությունն ու բերքատվությունը, Աստղիկը՝ Գեղեցկությունը, Տիրը՝ դպրությունը և այլն: Երբեմն աստվածացվել ու դիացաբանության մեջ են հայտնվել տվյալ տոհմի նախնին, օրինակ՝ Հայկը: Հասարակության զարգացմանը զուգահեռ դիցաբանությունը, որպես իրականության հոգևոր յուրացման միջոց, աստիճանաբար կորցնում է իր նշանակությունը և տեղը զիջում միաստվածային կրոններին, որոնցից շատերը ադապտացնում են դիցաբանական սյուժեները իրենց համակարգերի մեջ:

Հեթանոսություն – կրոնադիցաբանական համակարգ, աշխարհընկալման և աշխարհայացքային պատկերացումների յուրատեսակ ձև, որին բնորոշ է բնական և հասարակական երևույթների խորհրդանշական պատկերավորումը և առասպելաբանական մեկնաբանությունը։ Հեթանոսական կրոնը ներկայանում է ազգակցական-արյունակցական կապի մեջ գտնվող, որոշակի որակներով, հատկանիշներով ու գործառույթներով օժտված աստվածությունների մասին պատկերացումների տեսքով, որոնց մասին առասպելներն ու լեգենդները...

Բազմաստվածություն (հուն.՝ poly –շատ, theos — աստված) – պաշտամունքը կամ հավատքն է մեկից ավելի աստվածների կամ աստվածությունների նկատմամբ, որոնք սովարաբար միավորված են մեկ պանթեոնի կամ դիցաբանական համակարգի մեջ: Պոլիթեիզմ տերմինը առաջին անգամ շրջանառության մեջ է դրել Փիլոն Ալեքսանդրացին: Բազմաստվածային համակարգում բոլոր աստվածները հավասարապես չեն պաշտվում: Բազմաստվածային համակարգում մեկ աստծուն առանձնակի պաշտամունք մատուցող համակարգերը կոչվում են հենոթեիստական, իսկ առանձին աստվածների առանձին ժամանակներում պաշտամունք մատուցողները՝ կատենոթեիստներ: Ամենահայտնի բազմաստվածային համակարը հունական դիցաբանությունն է, որն իր զարգացման ուշ փուլում դառնում է եռաստվածային դիցարան՝ Զևսի, Պոսեյդոնի ու Հադեսի գլխավորությամբ: Հայաստանում ևս քրիստոնեության ընդունումից առաջ գործել է բազմաստվածային դիցաբանական համակարգ: